Międzynarodowy Kongres Matematyków (XXIX)

W lipcu 2022, tradycyjnie jak co cztery lata, począwszy od roku 1897, ale za to po raz pierwszy zdalnie, odbędzie się największe światowe spotkanie matematyków - ICM (International Congress of Mathematicians). Planowanym wcześniej miejscem Kongresu był Petersburg, ale ze względu na zbrojną napaść Rosji na Ukrainę, w duchu solidarności matematyków z całego świata z obywatelami Ukrainy, obrady zostały z Rosji wycofane i przeniesione do internetu.

Poza 30 wykładami plenarnymi obrady na kongresie toczyć się będą w 20 sekcjach tematycznych, w tym jednej poświęconej nauczaniu i popularyzacji matematyki oraz drugiej poświęconej historii matematyki. Tradycyjnie podczas kongresów odbywają się też wykłady dla szerokiej publiczności, ale zabrakło ich w tegorocznym programie (podobnie jak imprez kulturalnych i krajoznawczych związanych z matematyką). Odbędą się natomiast dwie dyskusje panelowe poświęcone nauczaniu matematyki: "O równowadze pomiędzy nauczaniem w klasie a nauczaniem zdalnym" oraz "O innowacyjnych formach popularyzacji matematyki".

Jak zwykle najważniejszym punktem programu będą
wykłady laureatów medali Fieldsa i innych międzynarodowych nagród matematycznych. W przeddzień Kongresu na Uniwersytecie Aalto w Helsinkach w Finlandii odbyła się ceremonia wręczenia nagród: medali Fieldsa, medalu Cherna, nagrody Gaussa, nagrody Leelavati i po raz pierwszy medalu Abacus będącego kontynuacją nagrody Rolfa Nevannliny przyznawanej w latach 1982-2018.

Pierwszy kongres odbył się w Zurychu, kolejny - najsłynniejszy - na przełomie wieków - w 1900 roku w Paryżu. To podczas tego spotkania Dawid Hilbert sformułował listę najważniejszych problemów stojących przed matematyką XX wieku. Czteroletni cykl spotkań został zaburzony jeszcze trzykrotnie: podczas I i II wojny światowej (nie odbyły się kongresy w latach 1916, 1940 i 1944, a spotkanie planowane na rok 1948 odbyło się w 1950) oraz kongres zaplanowany w Warszawie w 1982 roku, który odbył się z rocznym opóźnieniem ze względu na wprowadzenie stanu wojennego. 

Spotkanie w 2006 roku w Madrycie było 25. z kolei. Z tej okazji przygotowana została specjalna wystawa dotycząca historii kongresów. Pieczołowicie zebrano na niej m.in. wszystkie plakaty informacyjne, zaproszenia, dokumenty kongresowe, listy uczestników i listy referatów ze wszystkich poprzednich spotkań. Wirtualny dostęp do tych materiałów jest możliwy z tej strony. W roku 2010 uruchomiono serwer, na którym znajdują się udostępniane bezpłatnie wszystkie archiwalne materiały kongresowe (w tym wykłady) począwszy od I Kongresu. Można je znaleźć pod adresem: http://www.mathunion.org/ICM .

Wykład plenarny lub sekcyjny na zaproszenie międzynarodowego komitetu naukowwgo ICM jest wyróżnieniem dla każdego matematyka. Polacy (w tym wrocławianie) byli zapraszani do wygłoszenia kongresowych odczytów kilkukrotnie.

• Berlin 1998 - odczyt w sekcji "Logika" wygłosił prof. Ludomir Newelski z Instytutu Matematycznego UWr - laureat tzw. Polskiego Nobla - nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej z 2001 roku.
• Madryt 2006 - wykład plenarny wygłosił prof. Henryk Iwaniec z Elbląga, a wykłady sekcyjne - warszawiacy: Agata Smoktunowicz (laureatka Europejskiej Nagrody Matematycznej z 2008 roku) - "Algebra", Wiesława Nizioł - "Teoria liczb", Jarosław Włodarczyk - "Algebra i geometria zespolona", Stanisław Szarek - "Algebry operatorów i analiza funkcjonalna" oraz Tomasz Łuczak z Poznania - "Kombinatoryka".
• Hyderabad 2010 - wykład w sekcji "Geometria" wygłosił prof. Tadeusz Januszkiewicz z Instytutu Matematycznego UWr (od września 2010 kieruje Instytutem Matematycznym Polskiej Akademii Nauk we Wrocławiu).
• Seul 2014 - wykłady wygłosiło dwoje absolwentów IM UWr: w sekcji "Analiza i jej zastosowania" prof. Izabella Łaba i w sekcji "Logika" prof. Sławomir Solecki - obecnie oboje pracują w USA.
• Rio de Janeiro 2018 - wykłady sekcyjne wygłosili: w sekcji 'algebra i geometria zespolona' - Wojciech Kucharz z UJ, w sekcji 'systemy dynamiczne i równania rózniczkowe zwyczajne' - Feliks Przytycki z IM PAN w Warszawie, w sekcji 'matematyczne aspekty informatyki' - Aleksander Mądry absolwent II UWr (obecnie MIT) i Piotr Indyk z UW (obecnie MIT).
• Internet 2022 - liczba referatów sekcyjnych została ze względu na formę obrad mocno ograniczona. Wykład sekcyjny wygłosił Mariusz Lemańczyk (UMK Toruń).   

Podczas każdego kongresu ogłaszane są nazwiska matematyków wyróżnionych za swoje osiągnięcia najważniejszymi międzynarodowymi nagrodami naukowymi w dziedzinie matematyki (jak wiadomo w tej branży nie przyznaje się nagród Nobla) przyznawanymi przez Międzynarodową Unię Matematyczną. Są to: 

• medale Fieldsa - odpowiednik nagrody Nobla dla matematyków, przyznawane od 1936 roku matematykom do 40. roku życia (o laureatach z ostatnich lat czytaj tutaj),
• nagroda Rolfa Nevannliny przyznawana w dziedzinie informatyki teoretycznej w latach 1982-2018 młodym matematykom,
• medal Abacus - który od 2022 zastąpił nagrodę Nevannliny,
• nagroda Karola Gaussa za osiągnięcia w dziedzinie zastosowań matematyki, przyznawana od 2006 roku,
• medal Cherna przyznany od 2010 roku za wybitny dorobek naukowy całego życia - patronem nagrody jest chiński matematyk Shiing-Shen Chern [1911-2004].

Od 2010 roku przyznawana jest jeszcze jedna nagroda - Lilavati Prize - za wybitne osiągnięcia w popularyzacji matematyki w społeczeństwie. Wręczana jest podczas ceremonii zamknięcia ICM. Od 2014 roku jest fundowana przez Infosys.

Od 2018 roku przyznawane są tez nagrody dla dziennikarzy z kraju goszczącego Kongres za popularyzację nauki w mediach. 

To pierwszy w historii Kongres, który odbył się zdalnie. Planowanym wcześniej miejscem był Skt. Petersburg, ale ze względu na zbrojną napaść Rosji na Ukrainę, w duchu solidarności matematyków z całego świata z obywatelami Ukrainy, obrady zostały z Rosji wycofane i przeniesione do internetu.

Szczegółowy program Kongresu podano na stronie: https://www.mathunion.org/icm/icm-2022/virtual-icm-2022-program-sections

Był to pierwszy Kongres, który odbył się na półkuli południowej. Poprzedziło go spotkanie kobiet (WM)² (World Meeting for Women in Mathematics), na którym uczczono pamięć zmarłej w 2017 roku medalistki Fieldsa Maryam Mirzakhani. Medale Fieldsa otrzymali reprezentanci Niemiec, Indii, Iranu (Caucher Birkar w rzeczywistości reprezentuje naród Kurdów) i Włoch. Na tej samej scenie złote medale Brazylijskiej Olimpiady Matematycznej odebrało 576 uczniów (to największy konkurs matematyczny na świecie). Nagrodę Nevalinny otrzymał Constantinos Daskalakis (lat 37) z Massachusetts Institute of Technology, a nagrodę Gaussa - David Donoho z Uniwersytetu Stanforda. Medal Cherna otrzymał emerytowany profesor Uniwersytetu w Kyoto Masaki Kashiwara za wkład w rozwój analizy algebraicznej i teorii reprezentacji, a nagrodę Lilavati przyznano Alemu Nesinowi za zorganizowanie i prowadzenie w Turcji międzynarodowej Wioski Matematycznej (miejsca nauki i pracy dla utalentowanych uczniów i studentów, wykłady prowadził tam m. in. prof. Ludomir Newelski z IM UWr). W Brazylii po raz pierwszy przyznano też nagrody dziennikarzom popularyzującym naukę w prasie, radio i telewizji. Ufundowały je brazylijski Instytut Matematyki Czystej i Stosowanej oraz Brazylijskie Towarzystwo Matematyczne. Szczegółowy program Kongresu podano na stronie: http://www.icm2018.org. Kolejny Kongres odbędzie się w 2022 roku w Petersburgu.

Organizatorzy zebrali imponujące środki na pokrycie kosztów uczestnictwa 1000 młodym matematykom znajdującym się w trudnej sytuacji materialnej. Poza wykładami plenarnymi i obradami w sekcjach odbyły się trzy dni tematyczne poświęcone nauczaniu, historii i popularyzacji matematyki. Organizatorzy wydali także specjalny matematyczny kalendarz wiążący każdą datę z pewnym faktem z zakresu od matematyki elementarnej po matematykę współczesną oraz od błyskotliwych matematycznych dowcipów po istotne i poważne twierdzenia. Szczegółowy program kongresu podano na stronie http://www.icm2014.org. Wśród imprez towarzyszących ICM znalazły się m.in.: interaktywna wystawa "Imaginary", konferencja Bridges dotycząca związków matematyki z różnymi dziedzinami sztuki oraz turniej go.

Szczegółowy program kongresu podano na stronie http://www.icm2010.in. Tam też można było śledzić na żywo ceremonię  otwarcia i wykłady panelowe.

Nie tylko matematyką żyje matematyk, toteż podczas Kongresu odbyło się wiele imprez towarzyszących, m.in. wycieczki krajoznawcze, pokazy klasycznego tańca hinduskiego i koncerty muzyczne. Niewątpliwą atrakcją będzie mecz symultaniczny 20 najlepszych szachistów wybranych z grona matematyków z szachowym arcymistrzem świata - hindusem Viswanathanem Anandem. Ze specjalnym spektaklem wystąpi też londyński teatr "Complicite". Będzie to przedstawienie pt. "Znikająca liczba" poświęcone przyjaźni i współpracy jednego z najsłynniejszych matematyków brytyjskich G. Hardyego z genialnym hinduskim matematykiem-samoukiem Ramanujanem, nazywanej "najbardziej romantycznym epizodem w historii matematyki". Spektakl zdobył Nagrodę Krytyków w 2007 roku i Nagrodę im. Lawrence'a Oliviera w 2008 roku.

Oto lista wszystkich dotychczasowych Kongresów Matematyków.

• 1. Zürich, Szwajcaria (1897)
• 2. Paryż, Francja (1900)
• 3. Heidelberg, Niemcy (1904)
• 4. Rzym, Włochy (1908)
• 5. Cambridge, UK (1912)
• 6. Strasbourg, Francja (1920)
• 7. Toronto, Kanada (1924)
• 8. Bolonia, Włochy (1928)
• 9. Zürich, Szwajcaria (1932)
• 10. Oslo, Norwegia (1936)
• 11. Cambridge, USA (1950)
• 12. Amsterdam, Holandia (1954)
• 13. Edinburgh, UK (1958)
• 14. Sztokholm, Szwecja (1962)
• 15. Moskwa, ZSRR (1966)
• 16. Nicea, Francja (1970)
• 17. Vancouver, Kanada (1974)
• 18. Helsinki, Finlandia (1978)
• 19. Warszawa, Polska (1982, odbył się w 1983)
• 20. Berkeley, USA (1986)
• 21. Kyoto, Japonia (1990)
• 22. Zürich, Szwajcaria (1994)
• 23. Berlin, Niemcy (1998)
• 24. Pekin, Chiny (2002)
• 25. Madrid, Hiszpania (2006)
• 26. Hyderabad, Indie (2010)
• 27. Seul, Korea (2014)
• 28. Rio de Janeiro, Brazylia (2018)
• 29. Petersburg, Rosja on-line (2022)